Ik heb het fenomeen liefde op het eerste gezicht maar één keer ervaren, en ik schaam me er niet voor om te zeggen dat het om een vis ging. Om precies te zijn de grootste vis ter wereld: de walvishaai. Toen ik voor het eerst op de Malediven was als vrijwilliger voor het Maldives Whale Shark Research Programme (MWSRP), raakte is gefascineerd door deze iconische haai die met uitsterven wordt bedreigd. Inmiddels ben ik Lead In-Field Coordinator bij MWSRP, een officiële, op de Malediven geregistreerde ngo, en pas ik tijdens mijn werk allerlei verschillende vaardigheden toe. Een van de fysieke vaardigheden waar ik het meest aan heb, is freediving. Het is absoluut mogelijk om gewoon te duiken met deze vriendelijke giganten, maar freediving leent zich om verschillende redenen nog beter voor ontmoetingen met walvishaaien. De meeste interacties die mensen in het Zuid-Ari-atol hebben met deze haaien, vinden plaats in de ondiepe delen waar de haaien zich naartoe begeven om na diepe duiken weer op temperatuur te komen. Soms zwemmen walvishaaien daar een tijdje aan het oppervlak of maken ze een paraboolbeweging door op en neer te duiken in het water. Als je heel veel geluk hebt, zullen ze zelfs uit nieuwsgierigheid achter je aan zwemmen. Hoe ze zich ook gedragen, ik vind persoonlijk dat je bij het observeren van walvishaaien beter niet kan worden gehinderd door duikapparatuur en veiligheidsstoppen.
Nadat ik kort geleden een formele recreatieve freediving-cursus heb afgerond, heb ik veel meer vertrouwen in mijn vaardigheden en methoden om te ontspannen, zodat ik tijdens mijn ontmoetingen met walvishaaien efficiënter data kan verzamelen. Identificatie aan de hand van foto’s vormt de ruggengraat van de inspanningen van MWSRP op het gebied van gegevensverzameling, aangezien elke walvishaai een uniek stippenpatroon heeft dat vergelijkbaar is met de vingerafdrukken van mensen. Tijdens een ontmoeting met een walvishaai is het mijn prioriteit om de linker- en rechterflank van de haai te fotograferen voor die o zo belangrijke identificatie.
Je moet een beetje geluk hebben als je gegevens wilt verzamelen over deze schuwe haaien. Soms moet je snel het water in springen, je camera gereed maken en naar de haai toe zwemmen. Deze behoefte om snel te reageren lijkt misschien niet direct verenigbaar met freediving, maar als je de vaardigheden van een freediver hebt en denkt als freediver, is dat wel degelijk een voordeel. Soms verandert de haai bijvoorbeeld de hele tijd van diepte. In die gevallen is het belangrijk dat ik kort na elkaar diverse eendenduiken kan uitvoeren en mijn adem lang in kan houden. Freedivers trainen om beter om te kunnen gaan met de drang om adem te halen en met krampen. Het opbouwen van een CO2-tolerantie is voor mij absoluut nuttig geweest om langer bij de haaien te kunnen blijven zodat ik meer ID-foto’s kan nemen en andere data kan vergaren. Ik weet uit eigen ervaring dat deze CO2-tolerantie nuttig is wanneer je probeert de grootste vis op de planeet te meten met een meetlint!
Wanneer ik de walvishaai benader, doe ik dat altijd zo stil mogelijk. Walvishaaien kunnen namelijk schuchter worden als er veel lawaai is, bijvoorbeeld door spatten, geschreeuw of bootmotoren. Door je vinnen effectief te gebruiken en gestroomlijnd te zwemmen, verstoor je de haai zo min mogelijk en bespaar je energie. Elke freediver kan je vertellen dat het in voorbereiding op een duik vooral belangrijk is om ontspannen te zijn. Wanneer ik in het blauwe water het prachtige gestippelde lichaam van een walvishaai ontwaar, neem ik even de tijd om de situatie in te schatten en te ontspannen voordat ik een verticale eendenduik uitvoer. Zodra ik me op dezelfde diepte als de haai bevind, is het tijd om de ID-foto’s te nemen. Ik neem er een meestal een paar van elke kant en blijf op een behoorlijke afstand van 3 of 4 meter van het lichaam. Zo heeft de haai de ruimte als hij van richting wil veranderen.
Om te garanderen dat je als freediver of gewone duiker een positieve ontmoeting hebt met de haai en hem niet nerveus maakt, is het enorm belangrijk dat je je houdt aan de gedragscode voor ontmoetingen met walvishaaien. Zoals ik al eerder zei, kun je het best zo weinig mogelijk lawaai maken en op 3, 4 meter afstand blijven. Je mag de bewegingsvrijheid van de haai absoluut nooit opzettelijk belemmeren. Ik weet dat het verleidelijk is om een foto te nemen van die enorme bek, maar MWSRP beveelt aan nooit in de weg van de haai te gaan staan, want die kan hiervan schrikken, met als gevolg dat de ontmoeting gelijk voorbij is. Het is ook niet aan te bevelen om direct boven de haai te zwemmen (tenzij deze zich op een diepte van ongeveer 5 meter bevindt). Als je van kant wilt veranderen voor een beter zicht, zwem dan langs de achterkant van de haai. Houd hierbij de staartvin, die hard heen en weer zwaait, wel goed in de gaten. De gouden regel bij het observeren van walvishaaien – en zeedieren in het algemeen – is dat je de dieren niet aanraakt. Ik heb talloze situaties meegemaakt waarin mensen ontmoetingen beëindigen door deze regel – al dan niet opzettelijk – te schenden, met als gevolg dat de walvishaai zich niet meer op zijn gemak voelt. Vraag je gids voorafgaand aan een ontmoeting altijd om een briefing en vraag locals naar hun kennis over de walvishaaien in het gebied.
Het is voor mij een enorme gift dat ik met walvishaaien mag werken. Ik raak constant geïnspireerd door het feit dat er nog zo veel te leren valt. Het wetenschappelijke onderzoek naar walvishaaien staat eigenlijk nog in de kinderschoenen. We weten nog steeds niet zo veel over hun leven, met name hun jonge jaren kort na hun geboorte, en er zijn nog steeds cruciale vragen over hun reproductieve gewoonten. We hebben het geluk dat hier op de Malediven het hele jaar door jonge walvishaaien samenkomen. In het beschermde mariene gebied Zuid-Ari (South Air Marine Protected Area, SAMPA) is het percentage walvishaaien dat opnieuw wordt waargenomen hoger dan op elke willekeurige andere plek ter wereld. Ik vind het geweldig om dezelfde haaien steeds weer terug te zien en sommige te herkennen aan hun stippenpatroon of oude wonden. Ik hoop dat het aantal walvishaaien wereldwijd zal toenemen en dat hun habitats echt de bescherming krijgen die ze verdienen, zodat dit boeiende dier een florissante toekomst tegemoet kan zien.
Wil je ook duiken met walvishaaien? Haal je PADI Freediver-brevet en heb, net als Chloe, ontmoetingen met walvishaaien. Zonder filters.
Dit artikel is geschreven door Chloe Winn, Lead In-Field Coordinator bij het Maldives Whale Shark Research Programme, een onderzoeksorganisatie en op de Malediven geregistreerde ngo. Chloe was als klein meisje, toen ze aan de zuidwestkust van het Verenigd Koninkrijk woonde, al dol op de zee. En die liefde werd alleen maar groter toen ze als vrijwilliger aan de slag ging bij MWSRP, begon te reizen en haar freediving- en PADI-duikbrevet haalde.
Walvishaaien zijn overal op de Malediven te vinden, maar het beschermde mariene gebied Zuid-Ari (SAMPA) is uniek omdat er het hele jaar door walvishaaien samenkomen. SAMPA (het grootste beschermde mariene gebied van de Malediven) is de plek waar MWSRP de meeste veldonderzoeken uitvoert om meer te weten te komen over de redenen voor walvishaaien om daar te zijn. Op basis van 15 jaar onderzoek en 9384 ontmoetingen met walvishaaien denkt MWSRP dat deze overwegend jonge, mannelijke exemplaren het gebied gebruiken als secundaire broedplaats.