Of kunstmatige intelligentie (Engels: Artificial Intelligence (AI)) de mensheid zal helpen of vernietigen, valt nog te bezien. Maar het kan ons helpen om ooit met walvissen te praten.
Verplichte scene uit Finding Nemo:
Praten met walvissen? Echt waar?
Ja, echt. Wetenschappers van over de hele wereld verzamelen data om een taalmodel (Engels: Large Language Model, ofwel LLM) te ontwikkelen voor communicatie met walvissen. Het LLM zal de basis vormen voor een AI die ons, althans in theorie, zal kunnen vertellen of een walvis “Hallo vriend!” of “Laat me alsjeblieft alleen!” zegt, of iets heel anders.
Een korte toelichting over hoe AI een nieuwe taal leert
Generatieve AI-tools zoals Bard en ChatGPT maken gebruik van LLM’s. In eenvoudige bewoordingen: LLM’s kunnen ‘leren’ welke woorden bij elkaar horen en in welke volgorde door enorme aantallen woordcombinaties in een bestaande taal te verwerken. Bijvoorbeeld: van de zin ‘Hij drinkt zijn koffie graag met melk en twee klontjes suiker’, leert een LLM dat de woorden ‘koffie’, ‘melk’ en ‘suiker’ vaak samen worden gebruikt.
Met andere woorden, LLM’s leren geen nieuwe taal door grammaticale regels toe te passen. Ze leren ook geen nieuwe taal door bijvoorbeeld eerst Engels en vervolgens Spaans te leren door veel vertaalde zinnen te verwerken.
Wat heeft dit te maken met communiceren met walvissen?
Wetenschappers hopen dat er een LLM kan worden ontwikkeld voor het communiceren met walvissen.
Computers kunnen ook geluiden verwerken die voor het menselijke gehoor niet hoorbaar zijn. Leuk weetje: mensen kunnen geluiden horen van 20 – 20.000 Hz, terwijl dolfijnen klik- en piepgeluiden, en andere geluiden tot 160.000 Hz kunnen waarnemen.
Kunstmatige intelligentie kan ook veel beter nuances onderscheiden. Luister eens naar dit gesprek tussen potvissen. Onze hersenen kunnen niet onderscheiden of de ene of de andere walvis communiceert, maar in theorie kan een computer zichzelf trainen om de verschillende stemmen waar te nemen.
Project CETI en het Earth Species-project
Twee belangrijke non-profitorganisaties passen AI toe voor communicatie met dieren: Project CETI (Cetacean Translation Initiative) en het Earth Species Project.
Project CETI ontving sponsorgeld van de TED Audacious Prize en bestaat uit een team van deskundigen van over de hele wereld. Op dit moment richt de organisatie zich op communicatie van potvissen. Ze verzamelen communicatie-data van potvissen in Dominica. Zoals hierboven vermeld, zijn grote hoeveelheden data benodigd om een LLM te ontwikkelen.
De wetenschappers en natuurbeschermers van het Earth Species-project gebruiken AI-tools voor het decoderen, labelen en zelfs beantwoorden van verschillende dierengeluiden, waaronder beloega-walvissen, tjiftjafs, kraaien en bultrugwalvissen. ESP is ook medeoprichter van de Interspecies Internet-community.
Foto van Jay Clue, Dive Ninja Expeditions. Gemaakt met speciale toestemming.
Zullen mensen dankzij AI ooit met walvissen kunnen praten?
Helaas weten we niet wat we niet weten.
Ten eerste is er het probleem van context. Walvisroepen kunnen vanaf grote afstand worden gehoord – tot wel 6000 km/3700 mijl. Weten wie wat heeft gezegd en onder welke omstandigheden kan essentieel zijn om de onderliggende betekenis te weten.
Als je bijvoorbeeld aan iemand vraagt: ‘hoe gaat het?’ Dan kan het antwoord ‘Goed’ iets anders betekenen als een duiker het zegt die net uit het water komt, als wanneer iemand het zegt die met een verkoudheid in bed ligt.
Echolocatie is nog zo’n variabele. Alle tandwalvissen hebben een orgaan, een meloen genaamd, die ze gebruiken om met geluid een 3D-overzicht van de wereld te vormen, meer dan wat ze met hun ogen kunnen zien. Als de AI leert dat een bepaald klikgeluid ‘voedsel’ betekent, hoe weten we dan of een walvis die vele malen achter elkaar ‘voedsel’ zegt, het heeft over dat hij honger heeft of dat ze in de buurt van een aasbal zwemmen?
Voors en tegens van het gebruik van AI voor communicatie met walvissen
Als wetenschappers het voor elkaar krijgen een LLM voor communicatie met bultrugwalvissen te ontwikkelen, wat dan?
Aan de ene kant betekent het hebben van een AI dat walvissen verstaat niet dat het datgene ook naar een menselijke taal kan vertalen. Zoals hierboven genoemd, maken walvissen gebruik van geluid op manieren die wij niet kennen. Het is mogelijk dat AI zichzelf walvistaal kan aanleren, maar dit niet op ons kan overbrengen.
We zouden nog steeds een computerprogramma kunnen gebruiken om conversaties tussen walvissen te registreren, ook al weten we niet wat het betekent. Een AI-programma dat zieke of gewonde orka’s kan detecteren wordt al gebruikt door natuurbeschermers in de Salish Zee.
Als een AI de geluiden kan leren die walvissen voortbrengen voordat ze aan land stranden, kunnen we daar wellicht preventieve maatregelen voor treffen. De lokale gemeenschap zou ten minste meer tijd hebben om zich voor te bereiden om de dieren te kunnen redden. Een gelijkwaardig systeem wordt al in de regenwouden in het noorden van Brazilië toegepast. Met gebruik van gerecyclede Android-apparaten die tussen de bomen zijn verstopt, luistert de AI-technologie van Google naar de geluiden van illegale houtkap, zoals kettingzagen of het beladen van vrachtwagens. Wanneer er illegale activiteiten worden waargenomen, gaat er een alarmsignaal naar de Tembé rangers die kunnen ingrijpen of de houthakkers bij de autoriteiten kunnen aangeven.
Voor veel walvissoorten vormen aanvaringen met schepen een groot gevaar, wat nog maar weinig bekend is. Stel je eens voor wat er zou kunnen gebeuren als we een walvis of de andere dieren uit de school walvissen na een aanvaring kunnen ‘horen’. Hoewel mijn hart breekt bij het idee alleen al hoe zo’n geluid zou kunnen klinken, zou het opnemen van de locatiegegevens kunnen bijdragen aan inspanningen om walvissen en andere walvisachtigen te beschermen.
Als we een AI zouden hebben die volledige woorden of zinnen zou kunnen vertalen….dat potentieel is verbijsterend. We zouden zoveel meer te weten kunnen komen over het leven van walvissen, hun sociale gedrag en wat er zich in de diepte van de zee afspeelt. Persoonlijk zou ik het geweldig vinden om naar een TED Talk van een walvis te luisteren.
Maar er kleven ook enkele potentiële gevaren aan het kunnen communiceren met walvissen.
Wat als de AI het verkeerd vertaalt? De scene ‘Wij komen in vrede’ uit Mars Attacks! schiet me meteen te binnen.
Mensen kunnen egoïstisch zijn. Zodra de technologie er eenmaal is, wat belemmert een gewetenloos commercieel visbedrijf er dan van om walvissen af te luisteren voor het zoeken van visgronden?
Misschien moeten we walvissen gewoon met rust laten. Als alle kraaien bij mij in de buurt elke keer als ik vanuit mijn huis naar buiten ga een gesprek met me willen aangaan…. Dan zou ik veel tijd binnenshuis doorbrengen. Alle gekheid op een stokje, mensen hebben al genoeg in het leven van de walvis ingegrepen. Misschien kunnen we er maar beter vanuit gaan dat ze niet met ons willen praten.
Red de walvissen
Zouden we ooit de mogelijkheid hebben om met walvissen te praten? De tijd zal het leren. Tot die tijd is één ding zeker: Walvissen hebben onze hulp nodig. Ze spelen een cruciale rol in ons ecosysteem en veel walvissen worden al ernstig bedreigd in hun voortbestaan.
Ik heb het geluk gehad dat ik al twee keer met bultrugwalvissen heb mogen duiken en ze recht in de ogen heb gekeken. Er werden geen woorden uitgewisseld maar ik mag graag denken dat we elkaar begrepen. Misschien zoiets als:
IK: Wow. Wat ben jij mooi en prachtig!
WALVIS: Jij bent klein maar je bent wel luidruchtig!
Volledige bekentenis: deze duikervaringen bestonden uit toevallige momenten. Ik bevond me toevallig onderwater toen er walvissen voorbij kwamen zwemmen. Maar als het geloof dat het zien van een walvis onderwater je leven schenkt, lees dan deze artikelen over waar te zwemmen met walvissen, geschreven door PADI-duikers.