Starend naar de diepten en schoonheid van onze waterwereld, realiseren veel zeeliefhebbers zich misschien niet dat het antwoord op de vraag “waar komen octopussen vandaan?” wel eens precies in de tegenovergestelde richting zou kunnen liggen van waar we naar kijken. Het Darwinisme wil je doen geloven dat het leven is ontstaan uit de oersoep. Een andere theorie – anspermie – houdt vast aan het geloof dat bepaalde aspecten van het leven en de evolutie zich ontwikkeld kunnen hebben door “zaadjes” van materie die van andere planeten naar de aarde kwamen.
Voordat je dit lachend van de hand wijst, bedenk dan dat wetenschappers schatten dat er alleen al in het Melkwegstelsel meer dan 100 miljard planeten zijn en nog eens 100 miljard sterrenstelsels in ons universum. Dat komt neer op 1022 (tien quadriljoen!) planeten waar leven mogelijk is. In 2018 publiceerde een groep van 33 wetenschappers een artikel waarin ze beweerden dat de voorouders van de hedendaagse octopus op aarde kwamen van een van deze “zaden” van planeten. Ze presenteerden dit bewijs om aan te tonen dat deze bijzondere zeedieren eigenlijk uit de ruimte kwamen.
Versnelde evolutie
Volgens de evolutietheorie zijn wezens met een groot aanpassingsvermogen beter in staat om te overleven en zich voort te planten dan wezens met een minder groot aanpassingsvermogen. Ze geven hun eigenschappen door, deze passen zich in de loop van de tijd nog meer aan en zo vordert de evolutie zoals wij die kennen. Bij octopussen is het echter een beetje anders.
De belangrijkste kenmerken die we associëren met octopussen zijn een groot, gedecentraliseerd brein, camouflage (lees hier hoe ze dat doen!) en een slank lichaam – allemaal kenmerken die vrij plotseling in de evolutie verschenen, tijdens de Cambrische Explosie. Daarvoor zagen de voorouders van octopussen er heel anders uit – vooral omdat ze schelpen hadden.
Een van de oudste fossielen uit deze tijd, genaamd Nectocaris, laat met zijn schelploze lichaam een vrij plotselinge afwijking zien van de eerder met schelpen uitgeruste koppotigen. Wetenschappers discussiëren al 30 jaar over hoe dit fossiel de geschiedenis van de koppotigen beïnvloedt, omdat het de gedachten dat ze net als andere dieren zijn geëvolueerd door elkaar schudt.
De slimste ongewervelden
Naast hun mogelijke evolutionaire geschiedenis, onderscheiden octopussen zich ook van andere dieren door hun ongewone vaardigheden. Octopussen hebben een centraal gelegen hoofdbrein en en de rest is verdeeld over elke arm. Wat betreft de verhouding tussen hersenen en lichaam (een factor die helpt bij het bepalen van intelligentie), is deze bij de octopus het grootst van alle ongewervelde dieren.
Hun intelligentie is voldoende voor meer dan alleen het bewegen door een doolhof of het openen van potten. Octopussen behoren tot de weinige ongewervelde dieren die gereedschap gebruiken. Ze kunnen externe wapens hanteren. Zo draagt de dekenoctopus tentakels van het Portugees oorlogsschip. En ze jagen samen met andere soorten, waarbij ze elkaar soms een flinke stoot moeten geven om ze bij de les te houden.
Grote persoonlijkheden
Maar octopussen zijn niet alleen intelligent, ze tonen ook persoonlijkheid en griezelig menselijke trekjes. Ze zijn vaak ondeugend, zoals deze octopus die uit zijn aquarium klimt om bezoekers persoonlijk te begroeten. Of de octopus Inky die ’s nachts uit het Nationaal Aquarium van Nieuw-Zeeland ontsnapte. Hiervoor opende hij eerst zijn aquarium en verdween toen door een afvoer in de vloer die uiteindelijk naar de zee leidt. Andere octopussen zijn betrapt toen ze waterfonteinen gebruikten om storende aquariumlampen kort te sluiten of in andere aquaria inbraken voor een middernachtelijk hapje.
Gecompliceerde anatomie
Maar het meest ‘vreemde’ aan octopussen is iets wat we niet direct kunnen zien. In een poging om de chromosomenreeksen van het hele dierenrijk in kaart te brengen, zijn wetenschappers op een aantal interessante feiten gestuit: een octopus heeft 33.000 proteïne-coderende genen. Mensen hebben er ongeveer 20.000. Maar ondanks deze complexiteit (en dus een grotere kans op mutaties) is het DNA van octopussen maar weinig veranderd in vergelijking met dat van andere dieren.
Als DNA de leidraad voor het leven is, dan fungeert RNA als de ‘boodschapper’ en voert het de blauwdruk uit. Octopussen kunnen genetische mutaties overslaan en opzettelijk nieuwe instructies naar hun RNA sturen om hun fysiologie bijna onmiddellijk te veranderen. Terwijl andere soorten dit vermogen al honderden miljoenen jaren geleden hebben afgeschaft vanwege de nogal schadelijke effecten, lijkt deze methode goed te werken voor octopussen.
Kosmische krachten
Naast hun intelligentie, persoonlijkheid en complexe anatomie laten sommige exemplaren ook buitenaardse vaardigheden zien. Tussen 2008 en 2010 werd Paul de octopus regelmatig gevraagd om de winnende teams van FIFA-wedstrijden te voorspellen. In 14 gevallen had Paul 12 keer gelijk, een nauwkeurigheid van 85,7%.
Ook de Hollywood filmindustrie maakt graag gebruik van de ‘Space Octopus Theory’. Octopusachtige buitenaardse wezens verschijnen in films als Arrival en Men in Black. Zelfs de vrij recente documentaire My Teacher, the Octopus trekt vergelijkingen tussen octopussen en de kosmos.
Meer interessante weetjes over octopussen
Hier zijn een paar leuke feiten over octopussen. Ze bewijzen weliswaar niet dat octopussen uit de ruimte komen, maar ze kunnen best van toepassing zijn op buitenaardse wezens:
- Als octopussen zwemmen, stopt hun hart met kloppen. Daarom ‘kruipen’ ze vaker sneller dan dat ze zwemmen.
- Als octopussen bedreigd worden, spugen ze inkt. Hiermee vertroebelen ze de reukzin van de aanvaller en ontnemen ze hem zijn zicht. Dit geeft de octopus de tijd om te vluchten of zich te camoufleren.
- Als octopussen toch gevangen worden door een aanvaller, kunnen ze een arm afgooien om zichzelf te bevrijden. De arm groeit later weer aan.
- Octopussen hebben zeer sterke, bekachtige kaken en giftig speeksel.
- Vrouwelijke octopussen kunnen tot 100.000 eieren leggen. De vrouwtjes verzorgen de eieren tot ze uitkomen en eten in die tijd nauwelijks. Zodra de jongen zijn uitgekomen, sterft de moeder.
Zijn octopussen dus buitenaardse wezens?
Ondanks al deze fantastische feiten is het vrij onwaarschijnlijk dat octopussen uit de ruimte komen. Maar in de geschiedenis van de wetenschap zijn er veel theorieën geweest die aanvankelijk werden verworpen en later juist bleken te zijn. En tot slot melden veel duikers en zeeliefhebbers die al het genoegen hebben gehad om een octopus te ontmoeten, een ‘galactische’ ervaring. Buitenaards of niet, we moeten ontzag hebben voor octopussen.
Ben je klaar om naar beneden te duiken en deze ongelooflijke wezens te observeren? Word PADI Open Water Diver en ontdek een nieuwe wereld!
Geschreven door Jeanette Smith